قاعده FOB که مخفف Free on Board است، یکی از اصطلاحات حمل و نقل دریایی در اینکوترمز (Incoterms) است. قاعده فوب به معنای “تحویل روی عرشه کشتی” می‌باشد و نشان‌دهنده نحوه تقسیم وظایف، هزینه‌ها و مسئولیت‌ها بین خریدار و فروشنده در زمان حمل کالا است. طبق این قاعده، فروشنده کالا را تا زمانی که به عرشه کشتی در بندر تعیین‌شده (بندر مبدأ) منتقل می‌کند، مسئولیت دارد. پس از اینکه کالا روی کشتی قرار گرفت، تمامی مسئولیت‌ها و هزینه‌ها به خریدار منتقل می‌شود.
در صورت تمایل به مطالعه قواعد اینکوترمز روی کلمه اینکوترمز 2020 کلیک نمایید.
مسئولیت‌های فروشنده و خریدار در اینکوترمز فوب
| بخش | الزامات فروشنده | الزامات خریدار |
|---|---|---|
| 1: الزامات عمومی | ارائه کالا و صورتحساب فروش مطابق قرارداد و الزامات توافق‌شده؛ ارائه اسناد کاغذی یا الکترونیکی طبق توافق یا عرف. | پرداخت بهای کالا مطابق قرارداد فروش؛ پذیرش اسناد کاغذی یا الکترونیکی طبق توافق یا عرف. |
| 2: تحویل دادن/گرفتن | تحویل کالا روی کشتی تعیین‌شده در تاریخ توافق‌شده یا پایان بازه زمانی موردنظر خریدار، طبق شرایط تحویل. | دریافت کالا طبق شرایط تحویل فروشنده. |
| 3: انتقال ریسک | مسئولیت ریسک تا زمان تحویل کالا؛ در صورت عدم ارسال اعلامیه خریدار، مسئولیت محدود می‌شود. | پذیرش مسئولیت ریسک از زمان تحویل کالا یا عدم ارسال اعلامیه طبق شرایط. |
| 4: حمل‌ونقل | عدم تعهد به بستن قرارداد حمل مگر با توافق خریدار؛ ارائه اطلاعات لازم درباره حمل کالا. | بستن قرارداد حمل با هزینه و ریسک خود مگر در صورت توافق بر عهده فروشنده. |
| 5: بیمه | عدم تعهد به بستن قرارداد بیمه؛ ارائه اطلاعات مرتبط با بیمه در صورت درخواست خریدار. | مسئولیتی در قبال بستن قرارداد بیمه ندارد. |
| 6: اسناد حمل | تهیه سند تحویل کالا و کمک در تهیه سند حمل با ریسک و هزینه خریدار در صورت درخواست. | پذیرش سند تحویل کالا طبق شرایط. |
| 7: تشریفات گمرکی | انجام تشریفات صادرات و کمک به واردات با هزینه خریدار. | انجام تشریفات واردات و کمک به صادرات با هزینه فروشنده. |
| 8: بازرسی و بسته‌بندی | پرداخت هزینه‌های بازرسی، بسته‌بندی، و شماره‌گذاری کالا طبق عرف یا توافق. | مسئولیتی در قبال فروشنده ندارد. |
| 9: تخصیص هزینه‌ها | پرداخت هزینه‌های تحویل کالا، اسناد حمل، تشریفات صادرات و کمک به خریدار. | پرداخت هزینه‌های واردات، ترانزیت، و سایر هزینه‌های اضافی در صورت عدم ارسال اعلامیه یا تأخیر کشتی. |
| 10: اعلامیه‌ها | ارسال اعلامیه تحویل کالا یا هر اطلاعیه مرتبط برای خریدار. | ارسال اعلامیه درباره کشتی، نقطه بارگیری، زمان تحویل و سایر اطلاعات موردنیاز فروشنده. |
وظایف فروشنده در FOB چیست؟
در اینکوترمز FOB، فروشنده موظف به انجام وظایف زیر است:
- تحویل کالا به عرشه کشتی: فروشنده باید کالا را در زمان و مکان مشخصی روی عرشه کشتی تحویل دهد. این شامل بسته‌بندی مناسب، آماده‌سازی مدارک مورد نیاز برای صادرات و حمل کالا به بندر است.
- تحمل هزینه‌ها تا لحظه تحویل: تمامی هزینه‌های مربوط به حمل داخلی تا بندر و همچنین هزینه‌های بارگیری روی کشتی به عهده فروشنده است.
- مدارک صادرات: فروشنده باید مدارک مربوط به صادرات کالا را آماده و تحویل خریدار دهد.
وظایف خریدار در FOB چیست؟
پس از اینکه کالا روی عرشه کشتی قرار گرفت، وظایف زیر به خریدار منتقل می‌شود:
- تحمل ریسک و هزینه‌های حمل بین‌المللی: از لحظه‌ای که کالا روی کشتی قرار می‌گیرد، مسئولیت کالا و هزینه‌های حمل بین‌المللی، بیمه، تخلیه کالا در بندر مقصد و حمل داخلی به عهده خریدار است.
- ترتیب بیمه و حمل: خریدار موظف است تا ترتیب حمل‌ونقل بین‌المللی را مشخص کند و در صورت نیاز بیمه‌ای برای کالاها تنظیم کند.
زمان انتقال ریسک
یکی از نکات مهم در قاعده فوب این است که انتقال ریسک دقیقاً در لحظه‌ای اتفاق می‌افتد که کالا روی عرشه کشتی قرار می‌گیرد. بنابراین، اگر هر حادثه‌ای قبل از تحویل روی کشتی رخ دهد، فروشنده مسئول است، اما اگر پس از تحویل مشکلی پیش آید، ریسک با خریدار خواهد بود.
مزایای حمل و نقل دریایی به روش FOB چیست؟
- وضوح وظایف: این قاعده وظایف خریدار و فروشنده را به‌خوبی مشخص می‌کند و باعث کاهش سوءتفاهم‌ها در معاملات بین‌المللی می‌شود.
- کنترل بهتر خریدار روی حمل‌ونقل: خریدار می‌تواند کنترل بیشتری روی مراحل حمل بین‌المللی و انتخاب شرکت‌های حمل‌ونقل داشته باشد.
- کاهش هزینه‌های فروشنده: فروشنده تنها مسئول هزینه‌های داخلی تا مرحله تحویل کالا به کشتی است، که این باعث کاهش هزینه‌های کلی او می‌شود.
در صورت تمایل به مطالعه بیشتر روی کلمه حمل و نقل دریایی کلیک نمایید.
محدودیت‌ها و معایب FOB
- خطرات حمل بین‌المللی برای خریدار: اگر خریدار تجربه کافی در زمینه حمل‌ونقل بین‌المللی نداشته باشد، ممکن است با مشکلاتی مانند انتخاب نادرست شرکت‌های حمل‌ونقل مواجه شود.
- انتقال ریسک در لحظه تحویل: در صورتی که تحویل به‌طور دقیق و در زمان تعیین‌شده صورت نگیرد، ممکن است اختلافاتی در مورد زمان انتقال ریسک بین طرفین ایجاد شود.
موارد استفاده FOB
FOB معمولاً در حمل‌ونقل دریایی یا رودخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و مناسب‌ترین قاعده برای معاملاتی است که کالا از طریق کشتی حمل می‌شود. این قاعده در معاملاتی که شامل حمل زمینی یا هوایی هستند کاربرد ندارد.
تفاوت FOB و CIF چیست؟
FOB (Free on Board) و CIF (Cost, Insurance, and Freight) هر دو اصطلاحاتی از اینکوترمز (Incoterms) هستند که در حمل‌ونقل دریایی به‌کار می‌روند و هرکدام وظایف و مسئولیت‌های متفاوتی را برای خریدار و فروشنده در معاملات بین‌المللی مشخص می‌کنند. تفاوت‌های اصلی این دو قاعده به نحوه تقسیم هزینه‌ها، مسئولیت‌ها، و ریسک‌ها مربوط می‌شود.
FOB (Free on Board)
- مسئولیت فروشنده: فروشنده باید کالا را تا زمان قرارگیری روی عرشه کشتی در بندر مبدأ تحویل دهد و تمام هزینه‌ها و ریسک‌های تا آن لحظه بر عهده اوست.
- مسئولیت خریدار: پس از تحویل کالا روی عرشه کشتی، تمامی مسئولیت‌ها و هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و ریسک‌های مرتبط با کالا به خریدار منتقل می‌شود.
- زمان انتقال ریسک: زمانی که کالا روی عرشه کشتی قرار می‌گیرد، ریسک از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
CIF (Cost, Insurance, and Freight)
- مسئولیت فروشنده: در CIF، فروشنده نه تنها کالا را تا بندر مبدأ تحویل می‌دهد، بلکه هزینه‌های حمل تا بندر مقصد و بیمه کالا را نیز بر عهده دارد. این بیمه باید حداقل پوشش لازم برای کالا را داشته باشد.
- مسئولیت خریدار: خریدار پس از رسیدن کالا به بندر مقصد مسئولیت تخلیه، ترخیص و سایر هزینه‌ها را بر عهده دارد.
- زمان انتقال ریسک: ریسک از لحظه تحویل کالا روی عرشه کشتی در بندر مبدأ به خریدار منتقل می‌شود، حتی اگر هزینه‌های حمل و بیمه توسط فروشنده پرداخت شده باشد.
کلام آخر
FOB یک قاعده رایج در تجارت بین‌المللی است که به‌خصوص در حمل‌ونقل دریایی استفاده می‌شود. این قاعده به شفافیت در مسئولیت‌ها و هزینه‌ها بین خریدار و فروشنده کمک می‌کند و می‌تواند برای معاملات با حجم زیاد و صادرات از طریق کشتی مناسب باشد. برای موفقیت در استفاده از این قاعده، طرفین باید از قوانین و شرایط حمل‌ونقل دریایی به‌خوبی آگاه باشند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنند.
